Doe maar gewoon?

Mensen leven in groepen, en die groepen verbinden zich door "cultuur". De mensen waarover we spreken als "wij" sluiten we daarmee in, en de mensen waarover we spreken als "zij" sluiten we daarmee uit. Cultuur gaat over uiterlijke dingen: wel of niet oranje klompen dragen, met een zachte "g" praten en je haar blonderen, wel of geen slakken eten, een tatoeage of een burka dragen. Het merendeel van de cultuur is echter onzichtbaar. Daar loop je tegen aan, of liever daar bots je met elkaar op. Opvattingen over wat beleefd gedrag is, over hoe je baas met jou moet omgaan en jij met je baas, opvattingen over opvoeding, over wat vies is en wat niet.

Wat elke burger, zeker elke wereldburger, zou moeten weten is, dat er zulke "denkramen" bestaan. Dat is het eerste stadium van preventie van misverstanden. Weten dat we allemaal een raam hebben en daardoor niet naar dezelfde voortuin kijken.
Ten tweede zouden we de "grondplannen" van de cultuur moeten kennen. Er zijn verschillende criteria om die grondplannen in te delen.
Wist u bijvoorbeeld dat wij in Nederland extreem zijn? Geert Hofstede is één van de twee bekende Nederlandse wetenschappers op het gebied van cultuurverschillen. Hij noemt 5 categoriën waarin we van elkaar kunnen verschillen. Eén categorie meet de graad van ongelijkheid tussen mensen die door de bevolking normaal gevonden wordt, acceptatie van machtsafstand.

Een grote acceptatie van machtsafstand gaat onder meer gepaard met het benadrukken van gehoorzaamheid en respect en een neiging tot centralisatie. Een geringe acceptatie van machtsafstand gaat gepaard met meer zeggenschap van medewerkers in de organisatie/maatschappij. Nederland bekleedt op een schaal met 74 landen de 61ste plaats. Vandaar onze gevleugelde uitdrukking "doe maar gewoon". Je mag je niet openlijk voor laten staan op je hogere positie of je beter komaf. Suriname bijvoorbeeld staat op de 9de plaats, Turkije en Vlaanderen zitten vlak bij elkaar in de 30. Daar mag je, moet je zelfs, laten merken dat je de baas bent. Niks je baas tutoyeren of bij de voornaam noemen.

Nederlanders nemen elkaar graag en public de maat, dat past bij een geringe machtsafstand. We sloten niet voor niets Maxima in ons hart, toen zij Willem Alexander op de nationale televisie "een beetje dom" noemde. Die was ingeburgerd! Dat had ze een Argentijnse echtgenoot écht niet moeten flikken.

In mijn praktijk kom ik dan ook regelmatig enorme misverstanden tegen tussen Nederlandse en Vlaamse ambtenaren. Voor een Vlaming is openlijke kritiek gezichtsverlies, of insubordinatie. Of frictie tussen Surinaamse en Nederlandse colega's. Wat in Suriname een gepaste machtsafstand is tussen een baas en een ondergeschikte, vinden veel Nederlanders autoritair gedrag. Stel je eens voor wat er kan gebeuren met de Surinamer die chef wordt van zijn vroegere collega's.

Ook opvattingen over gedrag tussen leerlingen en leraren hangen met dit cultuurverschil samen. In Nederland waarderen we een leerling die veel vragen stelt en een leraar die zijn les afstemt op de leerling. Op het HBO maakt de de leerling zijn eigen leerplan en formuleert leervragen. In landen meer aan de andere kant van het spectrum zit een goede leerling stil en wacht tot de leraar hem wat vraagt. De leerling die vraagt is brutaal. De goede leraar weet wat de leerling moet leren en legt dat (nog één keer) uit. Stel je de mogelijke misverstanden voor over "goed gedrag" tussen Turkse ouders en hun kinderen en een Nederlandse leerkracht.

Overigens verschillen "de Nederlanders" onderling ook nogal. In lagere klassen en in het zuiden is de acceptatie van machtsafstand vaak groter dan in de hogere klassen en in het noorden. Als we met elkaar willen samenwerken en misverstanden en conflicten willen voorkomen, moeten we elkaar leren kennen. Leren op welke terreinen de meer verborgen cultuurverschillen kunnen zitten. De volgende stap is onze plek leren kennen in het spectrum ten opzichte van degenen die we ontmoeten. Hoe gewoon zijn we eigenlijk, of liever gezegd hoe extreem? "Doe maar gewoon" blijkt behoorlijk extreem.
Meer weten: Hofstede